Przebieg zajść

   Wieści z rewolucyjnej Francji, gdzie rozprawiano się nie tylko ze szlachtą, ale nawet z królem, ośmieliły w wielu krajach Europy ludzi biednych i uciskanych. Po zamieszkach w Nadrenii i w Saksonii również upomnieli się o swoje prawa i wystąpili przeciwko rosnącej nędzy tkacze na Pogórzu Sudeckim. Najpierw w 1792 r. kilka wsi w powiecie lwóweckim odmówiło płacenia czynszów innych świadczeń, lecz w następnym roku wrzenie objęło już całe pogórze. Do prawdziwych rewolt doszło w Lubawce, Kamiennej Górze, Chełmsku Śląskim i Kowarach.
   Doszło do nich w następujących okolicznościach. Dnia 27 marca 1793 r. na targi płócienne do Lubawki przybyło nadzwyczaj wielu tkaczy, którym ostatnio powodziło się coraz gorzej: ceny płótna były już od dłuższego czasu bardzo niskie, natomiast handlarze dostarczali mało przędzy i to za wygórowaną cenę. Tkacze cierpiący do tej pory pokornie i w milczeniu, zaczęli szemrać, a potem pod adresem handlarzy płótna i przędzy zaczęły padać obelgi i pogróżki. Szczególne rozgoryczenie objawiano wobec handlujących przędzą, nawet przemocą usiłowano ich zmusić do sprzedaży towaru po niższej cenie. Skończyło się jednak na groźbach. Ale harda postawa biednych tkaczy zrobiła spore wrażenie w całej okolicy.
   Jeszcze tego samego dnia wiadomość o wystąpieniach w Lubawce dotarła do kupców w Kamiennej Górze, gdzie następnego dnia miał się odbyć targ płócienny. Przestraszeni kupcy zażądali od magistratu ochrony; zorganizowano 60-osobową straż obywatelską i w napięciu oczekiwano na wydarzenia. Wszystko odbyło się wedle przewidzianego scenariusza.
   Dnia 28 marca 1793 roku na targ w Kamiennej Górze przybył tłum tkaczy z całej okolicy, większość z nich przybyła bez płótna, co nie wróżyło nic dobrego. W dodatku wcale nie zwracano uwagi na straż obywatelską, mimo to targ otwarto i początkowo było całkiem spokojnie. Raptem rozniosła się wieść, która spowodowała wśród tłumu wielkie rozgoryczenie - pewien kupiec, któremu ubogi tkacz żalił się na niską cenę płótna wykrzyknął: "Możecie żreć siano i słomę", jego sąsiad miał dodać: "Jeżeli wam to nie wystarcza, to wkrótce będzie zielenina, możecie żreć trawę".
   Na to powstała wielka wrzawa, przewrócono stół handlarza przędzą, stratowano jego towar; inni obalili podwyższone siedziska kupców w podcieniach rynku. Handlarze szybko pochowali się po domach przed wzburzonymi ludźmi; sprzęty kupców zostały zdemolowane, a gromada tkaczy skupiła się przed domem kupca Primavesi, gdzie ukryli się handlarze Bauch z Kowar i Pelc z Mieroszowa, którzy byli autorami owych obelżywych słów. Grad kamieni rozbił okna domu. Ostrymi groźbami tkacze żądali wydania obu handlarzy.
   Inspektor policji i kilku poważnych obywateli nadaremno usiłowało uspokoić rozgorączkowany tłum, lecz przekleństwami spychano ich na stronę. Straż obywatelska straciła animusz, większość rozpierzchła się nawet do domów, tylko najodważniejsi pobiegli do dzwonów i uderzyli na alarm. Kiedy tkacze już faktycznie stali się panami miasta, przestraszyli się chyba własnej odwagi i nagle zniknął u nich bojowy nastrój; wkrótce odstąpili od oblężenia domu, gdzie skryli się oszczercy, a potem głośno pomstując opuścili Kamienną Górę.
   Wieści o tych wydarzeniach zaraz rozniosły się po całym Śląsku; opinia publiczna była zdumiona, że zbuntowali się tak cisi i pokorni do tej pory tkacze, a jednocześnie obawiała się powszechnego powstania ludu. W największym strachu byli kupcy; zewsząd proszono ministra śląskiego Hoyma o natychmiastową pomoc. Toteż w południe 29 marca 1793 roku dotarł ze Świdnicy do Kamiennej Góry porucznik Gersdorf na czele 30 żołnierzy. Miasto było zupełnie spokojne, tylko nieliczne ślady tumultu były widoczne; wojsko zajęło kwatery.
   W nocy do burmistrza Kamiennej Góry nadeszła jednak pilna wiadomość z magistratu sąsiedniego Chełmska Śląskiego: wszystko wskazuje na to, że następnego dnia na tamtejszym targu płóciennym wybuchną znowu rozruchy. Po krótkiej naradzie z burmistrzem zaraz z miasta wysuszył porucznik Gersdorf z oddziałem 20 żołnierzy, którzy dotarli do Chełmska Śląskiego o godzinie 9 rano w dniu targowym. Magistrat i mieszczanie poczuli się bezpieczniejsi, bo do miasta już napływali wieśniacy, wśród których było dużo obcych ludzi, a większość miała ze sobą tylko puste worki i kije, ponieważ wszędzie panował spokój, starym zwyczajem o godzinie 12 rano dano znak do otwarcia targu.
   Tego dnia przybyło jednak niewielu handlarzy, a ośmieleni obecnością żołnierzy i panującym spokojem, zażądali tradycyjnie wysokich cen za przędzę. Na to prawdopodobnie kilkutysięczny tłum zaczął głośno wyrażać niezadowolenie, a potem naparł na handlarzy; tak więc oni zaczęli zamykać stoiska i sklepy i uciekali szukając bezpiecznego schronienia. Porucznik biegał od jednego do drugiego zbiegowiska, tu uspokajał ludzi, tam groził, wreszcie znalazł posłuch, iż wybrano od czterech do sześciu ludzi, którzy w charakterze delegacji udali się z nim do burmistrza ze skargą na handlarzy. Tkacze przyrzekli spokój, jeśli oni wyłożą wszystkie zapasy przędzy i sprzedadzą ją po przystępnych cenach. W tym czasie oddział 20 żołnierzy stał na środku rynku otoczony burzliwym tłumem.
   Na Ratuszu jeszcze toczono rozmowy, gdy przyszła wiadomość, że przed chwilą u pewnego handlarza tkacze rozbili drzwi i okna. Porucznik Gersdorf udał się natychmiast do atakowanego domu, dokąd drogę robili mu żołnierze przez huczący i agresywny tłum. Zagrożony handlarz był ledwie żywy ze strachu i zgadzał się już na wszystko, więc oficer zaczął sprzedawać jego zapasy przędzy po cenie ustalonej przez samych tkaczy: 15 groszy srebrnych od sztuki.
   Zanosiło się już na spokój, kiedy nagle się rozniosło, iż dom innego handlarza również został napadnięty. Oficer znowu pobiegł na pomoc i tam też zaczął sprzedawać przędzę po niższych cenach. Ale powodzenie obranej taktyki widocznie ośmieliło tkaczy i już wkrótce naruszono trzecie i czwarte domostwo, jednak zręczny oficer wszędzie zapobiegał większym ekscesom. Na nieszczęście ostatni napadnięty kupiec był na tyle odważny, że nie zgodził się na wyprzedaż zapasów przędzy po ustalonej przez tkaczy cenie. Na to natychmiast zareagował wzburzony tłum: kupca złapano za włosy, przewrócono na ziemię i zaczęto bić kijami. Dwóch żołnierzy rzuciło się na pomoc i uratowali mu życie, lecz oni srogo oberwali. Napierano też na pozostałych żołnierzy, zatem w tej niebezpiecznej sytuacji porucznik nakazał żołnierzowi wystrzelić w powietrze, lecz kula odbiła się od podcieni rynku i rykoszetem zraniła pewnego tkacza. To jeszcze bardziej wzburzyło zgromadzony tłum. Nie zważając na żołnierzy z naładowaną bronią rzucili się na nich, nie przerażono się nawet wtedy, gdy niektórzy zostali poranieni.
   W tej krytycznej sytuacji Gersdorf uznał za konieczne natychmiastowe wycofanie oddziału. Wydając komendy nakazał żołnierzom spokój i zaprowadził ich - otoczonych zwartym tłumem - do mieszkania burmistrza. Po drodze bito ich kijami i nogami od stołków; pewien żołnierz upadł bezwładnie na ulicy i zaniesiono go do gospody, czterem innym odebrano broń. Położenie żołnierzy było tak dalece groźne, że porucznik przyrzekł rozwścieczonemu tłumowi, że opuści miasto byle tylko ludzie zachowali spokój. Rozgorączkowani powodzeniem tkacze domagali się nawet wydanie żołnierzy, którzy poranili ich towarzyszy; wszak inni zaczęli nawoływać do umiarkowania.
   Tkacze byli właściwie panami miasta, mieszczanie zabarykadowali się w swoich domostwach, porucznik Gersdorf ze swoim oddziałem opuścił Chełmsko Śląskie, rozkazał żołnierzom "odstrzelić karabiny" i pomaszerować do pobliskiego klasztoru w Krzeszowie. Tam spotkał swoich pozostałych dziesięciu żołnierzy, którzy forsowanym marszem przyszli mu na pomoc z Kamiennej Góry.
   W ciągu kilku dni po Śląsku i sąsiednich krainach rozeszła się wiadomość o klęsce uzbrojonych żołnierzy pruskich i zwycięstwie bezbronnych tkaczy. Wrażenie było piorunujące. Powszechnie rozpowiadano o pościgu 800 tkaczy za oddziałem wojska i jego oblężeniu w Krzeszowie. Spodziewano się rychłego powstania ubogiej ludności ze wsi podsudeckich. Pruskie władze przedsięwzięły liczne kroki zapobiegawcze, oddziały wojskowe wyruszyły do kilku miejscowości na Pogórzu Sudeckim.
   Przykład tkaczy z Lubawki, Kamiennej Góry i Chełmska Śląskiego oddziałał na ich kolegów w sąsiednich okolicach. Dnia 2 kwietnia 1793 roku doszło do wystąpień w Bolkowie, gdzie zniszczono zapasy i sprzęt handlarzy przędzą. Z kolei 6 kwietnia w Wałbrzychu tkacze pobili handlarzy i zmusili do taniej sprzedaży towaru, 8 kwietnia doszło do podobnych rozruchów w Strzegomiu. Jednak nigdzie na całym Pogórzu Sudeckim nie doszło wówczas do tak burzliwych wystąpień jak w Chełmsku Śląskim, gdzie zbuntowani tkacze przegonili wojsko pruskie.

opracował i referował: Krzysztof Wagstyl

<<< Powrót do programu sesji.