Wypadki na lekcji wychowania fizycznego.
    Wychowanie fizyczne jest specyficznym przedmiotem, na którym bezpieczeństwo jest szczególnie ważne. Tok zajęć powoduje, że większą część lekcji uczniowie odbywają w ruchu na wykonywaniu ćwiczeń fizycznych o różnym stopniu trudności i zaangażowaniu. Specyfika tych zajęć może powodować większe narażenie uczniów na kontuzję czy wypadek. Przyczyny powstawania wypadków są bardzo różnorodne. St. Strzyżewski podzielił przyczyny powstawania wypadków na trzy grupy:
1. Przyczyny powstałe z winy osoby prowadzącej zajęcia.
2. Przyczyny wypływające z osobowości ćwiczącego.
3. Przyczyny o charakterze technicznym.
    Moje wieloletnie doświadczenie jako nauczyciela wychowania fizycznego wskazuje na jeszcze jedną poważną przyczynę powstawania wypadków:
4. Brak dyscypliny przed i w trakcie zajęć.
Ad.1. Przyczyny wypadków z winy osoby prowadzącej zajęcia.
   Dobra organizacja zajęć, przemyślany i przygotowany sposób egzekwowania każdego elementu lekcji nie tylko może zapewnić bezpieczeństwo ćwiczącym, ale także ułatwić i przyspieszyć nabywanie przez ćwiczących określonych umiejętności i sprawności ruchowych. Zajęcia z wychowania fizycznego może prowadzić osoba przygotowana i spełniająca wymagania określone w Rozporządzeniu MENiS z 1999r w sprawie wymaganych kwalifikacji. Doskonałą sprawą jest też wyobraźnia osoby prowadzącej, która powinna przewidywać działania uczniów. Do zdarzeń losowych powodujących wypadki może dochodzić podczas: nie ustalenia bezpiecznego sposobu przychodzenia na zajęcia i wychodzenia z zajęć, przypadkowego podziału grupy ćwiczebnej lub jej braku podczas ćwiczeń, ustawienie ćwiczących zbyt blisko ścian, drzwi, stałych elementów wyposażenia sal gimnastycznych, boisk, nieprzemyślany sposób przenoszenia przyborów i przyrządów, brak nadzoru przy przenoszeniu przyborów i przyrządów, brak lub zła ochrona przy ćwiczeniach trudnych, zmuszanie ucznia do wykonywania ćwiczenia o stopniu przekraczającym jego możliwości fizyczne lub psychiczne, niewłaściwe korzystanie że sprzętu i wyposażenia, niewłaściwe przygotowanie do zajęć sprzętu, przyrządów i obiektów, brak sezonowych przeglądów bieżni, boisk, skoczni, miejsc prowadzenia lekcji.
    Nauczyciel przed przystąpieniem do lekcji musi zapoznać dzieci z samoasekuracją, która wynika z metodyki, stopniować trudność wykonywanych ćwiczeń oraz zorganizować pomoc przy ćwiczeniach sprawiających trudność uczniom. Do wypadku może dojść w wyniku opóźnionej reakcji prowadzącego, na sytuacje zagrażające ćwiczącym reakcji Dzieci muszą mieć świadomość i przekonane co do bezpieczeństwa wykonywanych ćwiczeń. Do wypadków może dochodzić gdy uczeń:
- boi się wykonać ćwiczenie,
- nie wykonuje poleceń i zaleceń prowadzącego,
- nie rozumie ruchu i nie wie w jaki sposób go sobie przyswoić,
- nie zachowa w czasie ćwiczeń odpowiedniej pozycji ciała,
- źle rozmieści szybkość ruchu w czasie,
- nie przeprowadziło prawidłowej rozgrzewki,
- niewłaściwie uchwyci przyrząd, przybór,
- jest za mało przygotowane do wykonania danych ćwiczeń.
Ad.2. Przyczyny wypadków wynikające z osobowości ucznia.
    Przeprowadzone zajęcia z wychowania fizycznego powinny powodować prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Uczeń na zajęciach wychowania fizycznego chciałby wykazać się swoja energią, naturalną skłonnością do ruchu jako takiego, jest bardzo impulsywny, nieprzewidywalny, nie posiada wyobraźni zapobiegającej powstawaniu zagrożeń. Nauczyciel wychowania fizycznego oprócz przygotowania merytorycznego musi być przewidywalny, musi być bardzo dobrym obserwatorem, powinien mieć dobry kontakt z podopiecznymi gdyż może to zaowocować zapobiegnięciem wypadkom, które mogą być wynikiem:
- brakiem rozgrzewki,
- przeżyciami osobistymi,
- strachem przed wykonaniem ćwiczenia,
- nadmiernym zmęczeniem i znużeniem,
- niehigienicznym trybem życia
- przecenianiem swoich umiejętności,
- brak znajomości zasad samoasekuracji oraz pomocy współćwiczącego,
- złośliwość w stosunku do współćwiczących,
- kłopoty domowe.
    Przeżycia osobiste. Nie należy zwiększać natężenia ćwiczeń, gdy dziecko przeżywa kłopoty rodzinne, źle się czuje, jest smutne, jest po dłuższej chorobie. Nadmierna radość również nie jest korzystna ze względów bezpieczeństwa. Dziecko chce wtedy ćwiczyć bez ochrony, przecenia swoje możliwości fizyczne. Rozgrzewka skraca dostosowanie się organizmu do optymalnego wysiłku, podnosi sprawność układu oddechowego, krążenia, podwyższa czynności procesów nerwowych. Strach paraliżuje ruch ćwiczącego, uniemożliwia pełną koncentrację, nie pozwala na obiektywną ocenę sytuacji. Aby przygotować dziecko do sytuacji trudnych, niebezpiecznych, budzących strach, trzeba dążyć do kształtowania u niego wszechstronnej sprawności ruchowej oraz wytrącenia ze świadomości myśli o trudnościach. Osoba wyćwiczona w obliczu rzeczy trudnych i niebezpiecznych będzie się wprawdzie bała, ale dużo łatwiej będzie jej mobilizować siły obronne. Na lekcjach nie możemy unikać sytuacji trudnych, bowiem w przełamaniu strachu, w radości pokonywanych trudów leżących w granicach własnych możliwości tkwi podstawowa atrakcyjność zajęć ruchowych. Znużenie. Obniżenie samokontroli, które wypływa ze znużenia, prowadzi do błędów, które mogą być przyczyną wypadków. Niehigieniczny tryb życia. Do tego zagadnienia zaliczamy wiele czynników, które mają wpływ na stan zdrowia i sprawność fizyczną, między innymi złe i nieregularne odżywianie się. W ostatnim czasie powodem niedożywienia może być także zła sytuacja materialna rodziny spowodowana bezrobociem rodziców. Należy także wspomnieć o przeciążeniu dziecka pracą w szkole i lekcjami w domu - o zachwianej równowadze między pracą a wypoczynkiem. Samoasekuracji należy uczyć przed każdym trudniejszym ćwiczeniem. Dzieci, które znają zasady samoasekuracji łatwiej pokonują uczucie strachu, łatwiej orientują się w danej sytuacji, szybciej opanowują określone zespoły zadań ruchowych.
Ad.3. Przyczyny wypadków o charakterze technicznym.
    Za wykorzystywany sprzęt do zajęć sportowych odpowiada osoba prowadząca zajęcia. Na lekcji wychowania fizycznego jest to nauczyciel wychowania fizycznego. Do jego obowiązków powinno należeć okresowe sprawdzenie bezpieczeństwa i stanu technicznego miejsc w których prowadzone są ćwiczenia jak sale sportowe, boiska oraz dbać należycie o stan techniczny urządzeń, przyborów i przyrządów sportowych. Do przyczyn wypadków o charakterze technicznym zaliczamy:
- źle przygotowane do zajęć obiekty sportowe,
- śliska i mokra nawierzchnia,
- niedostateczne wyposażenie w sprzęt i ubiór ćwiczącego,
- zły stan rozbiegu oraz miejsca odbicia (zła belka),
- zły stan bieżni,
- nierówna nawierzchnia bieżni,
- niedopasowane obuwie i ubiór,
- brak atestu na sprzęt sportowy,
- brak podstawowych zasad BHP przy korzystaniu że sprzętu,
- wykorzystanie nieodpowiednich miejsc do zajęć sportowych,
- nieprzestrzeganie zasad ruchu drogowego.
Ad.4. Przyczyny wypadków spowodowane brakiem dyscypliny.
    Z moich wieloletnich obserwacji wynika, że bardzo często przyczyną wypadków jest brak elementarnej dyscypliny. Uczniowie rozpoczynający zajęcia bez ćwiczeń dyscyplinujących, porządkowych rozpoczynają lekcje z dużą nonszalancją, rozluźnieniem, które może skutkować zagrożeniem wypadkami. W całym toku lekcji brak porządku i dyscypliny może powodować niewłaściwe zachowania jak: złe korzystanie że sprzętu, złe przenoszenie, nadmierną pobudliwość, brak dyscypliny przy wykonywaniu poszczególnych ćwiczeń, brak samoasekuracji. Uczeń nie podporządkowuje się poleceniom nauczyciela, np. przechodzi dowolnie od ćwiczenia do ćwiczenia bez zgody prowadzącego, wykorzystuje sprzęt w sposób niewłaściwy. Najczęściej ma to miejsce u nauczycieli z małym stażem pedagogicznym, chociaż i "stare wygi" mogą się nie ustrzec przed brakiem porządku i dyscypliny. Na każdym etapie toku lekcji prawidłowo prowadzone zajęcia powinny charakteryzować się odpowiednim porządkiem.

Bibliografia:
Strzyżewski St., Proces wychowania w kulturze fizycznej. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986.
Olszowski A., Bezpieczeństwo na lekcjach wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna 1972, nr 10.
Opracowała: mgr Gabriela Hubert